Нийтэлсэн огноо: 2025-09-18 Шинэчилсэн огноо: 2025-09-22
Хувьцааны үнэ яагаад заримдаа ямар ч утгагүй байдлаар хөдөлж байгааг та бодож байсан уу? Эсвэл яагаад валютын хос хэдхэн минутын дараа гэнэт огцом өсдөг вэ? Ихэнх тохиолдолд энэ нь зах зээлийн байгалийн хөдөлгөөн биш юм; энэ бол зах зээлийн манипуляци юм.
Зах зээлийн манипуляци нь хувь хүний ашгийн төлөө хөрөнгийн үнийг зориудаар өөрчлөх явдал юм. Энэ нь компанийн талаар худал цуурхал тараах, арилжаачдыг төөрөгдүүлэхийн тулд томоохон хуурамч позицуудыг гүйцэтгэхтэй адил зоригтой байж болно. Энэ нь дэлхийн хэмжээнд санхүүгийн зах зээлийн шударга, шударга байдлыг алдагдуулдаг ноцтой асуудал юм.
Энэхүү нийтлэлд зах зээлийн манипуляцийн талаарх сүүлийн үеийн ойлголт, түүнийг хэрхэн таних, манипуляторуудын ашигладаг нийтлэг арга техник, эдгээр хууль бус үйл ажиллагааны хохирогч болохоос зайлсхийхийн тулд худалдаачин бүрийн хийж болох арга хэмжээнүүдийг авч үзэх болно.
Зах зээлийн манипуляци гэдэг нь үнэт цаасны нийлүүлэлт, үнэд зохиомлоор нөлөөлөх замаар хөрөнгө оруулагчдыг хууран мэхлэх зорилготой санаатай үйлдэл, схемийг агуулдаг. Эрэлт, нийлүүлэлтээр үнийг зааж өгөхийн оронд манипуляторууд хөрөнгийг бодит байдлаасаа илүү хүчтэй, сул дорой харагдуулахын тулд хууран мэхлэх тактик ашигладаг.
Ихэнх улс орнуудад зах зээлийг манипуляци хийх нь хууль бус байдаг. Хувьцаа, форекс, криптовалют зэрэг янз бүрийн зах зээлд заль мэх явагддаг бөгөөд энэ нь бүх үйл ажиллагааг хянахад хэцүү байдаг.
Эдгээр манипуляторуудын зорилго нь маш энгийн: тэд арилжаачдыг хууран мэхэлж, үнийн зохиомол өөрчлөлтөөс ашиг олохын тулд хөрөнгө худалдаж авах эсвэл зарахыг эрмэлздэг.
1) Pump-and-Dump схемүүд
Энэ нь манипуляторууд хөрөнгийн үнийг хиймлээр өсгөхийн тулд (pump) хэтрүүлсэн сурталчилгаа хийх эсвэл их хэмжээгээр худалдан авалт хийж, дараа нь түргэн хугацаанд зарж (dump) үнэ унахад хүргэдэг.
Хамгийн их тохиолддог газар: Пенни хувьцаа ба криптовалют.
Жишээ: Жижиг альткойн олон нийтийн сүлжээн дэх хэтрүүлсэн мэдээллээс болж хэдхэн цагийн дотор 200% өсөөд, дотоодын эзэмшигчид зарахад огцом унадаг.
2) Spoofing ба Layering
Spoofing нь зах зээлийн нэг талд том хэмжээний хуурамч захиалга байршуулж, эрэлт эсвэл нийлүүлэлт хүчтэй байгаа мэтээр бусдыг төөрөгдүүлэх үйлдэл.
Layering нь ийм хуурамч захиалгыг өөр өөр үнэ дээр олон давхаргаар тавихыг хэлнэ. Үнэд хөдөлгөөн гармагц манипулятор эдгээрийг цуцална.
Нөлөө: Худал эрэлтэд итгэсэн арилжаачдыг буруу байрлалд оруулдаг.
Жишээ: Хувьцаанд том хэмжээний зарах захиалга орж ирэхэд жижиг арилжаачид сандарч зардаг ч удалгүй уг захиалга цуцлагддаг.
3) Wash Trading
Wash арилжаа гэдэг нь арилжаачид нэгэн зэрэг ижил хөрөнгийг худалдаж авах, зарах замаар зах зээлийн идэвх, хэмжээ өндөр мэтээр буруу ойлголт төрүүлэхийг хэлнэ.
Яагаад чухал вэ: Хуурамч хэмжээ нь хөрөнгө эрэлттэй байна гэж итгүүлж, шинэ арилжаачдыг татдаг.
Түгээмэл газар: Зохицуулалт сул крипто биржүүд.
4) Цуурхал дээр суурилсан манипуляци
Компанийн эсвэл валютын талаар худал эсвэл хэтрүүлсэн мэдээ тарааж, үнийг өөрчлөх.
Жишээ: Нэг технологийн компани тэрбум долларын гэрээ хийсэн гэх худал хэвлэлийн мэдээ гарч хувьцаа өсөөд, үнэнийг мэдэхэд огцом унасан.
5) Bear Raids
Bear raid нь манипуляторууд их хэмжээгээр шорт хийж, сөрөг цуурхал тарааснаар хувьцааны үнийг унагаахыг хэлнэ.
Үр дүн: Жижиг хөрөнгө оруулагчид сандарч хувьцаагаа зардаг.
Жишээ: 2021 онд GameStop-ийн шорт шахалтын өмнө хэд хэдэн хедж сангуудыг bear raid хийсэн гэж буруутгасан.
6) Зах зээлийг булан тохойлох (Cornering the Market)
Энэ нь хөрөнгийн ихэнхийг хянаж, үнэ дээр давамгайллыг бий болгох зорилготой.
Жишээ: Hunt ах дүү нар 1980-аад онд мөнгөний зах зээлийг булан тохойлох гэж оролдсон бөгөөд үнэ түүхэн дээд түвшинд хүрсний дараа зохицуулагчид оролцсон.
2025 онд зах зээлийн манипуляци харамсалтай нь одоо ч үргэлжилж байна.
Жишээлбэл, Энэтхэгийн SEBI (Securities and Exchange Board of India) нь саяхан АНУ-ын арилжааны компани Jane Street-ийг $566 саяын арбитраж ба дериватив арилжаанд холбоотой манипуляцид холбогдуулан Энэтхэгийн зах зээлд оролцох эрхийг нь хориглосон.
Нэмэлт жишээнүүд:
GameStop-ийн шорт шахалт (2021): Hedge сангууд GME-г их хэмжээгээр шортлосон нь bear raid хийсэн гэх буруутгалд хүргэсэн. Reddit-ийн жижиг арилжаачид эсэргүүцэж, түүхэн шахалтыг бий болгосон.
Крипто pump бүлгүүд: Telegram зэрэг платформ дээр жижиг альткойнуудыг хиймлээр өсгөхөд хамтран ажиллаж, шинэ арилжаачдыг татаж авсны дараа заранга.
LIBOR скандал (2012): Томоохон банкууд хүүгийн индексүүдийг манипуляци хийж, дэлхийн санхүүгийн зах зээлд нөлөөлсөн.
Эдгээр тохиолдлууд нь манипуляци бодит гэдгийг харуулдаг бөгөөд жижиг бүлгээс эхлээд том байгууллагууд хүртэл бүх түвшинд гардаг.
Хэдийгээр бүх схемийг урьдчилан таамаглах боломжгүй ч доорх дохиог ажиглаж болно:
Тодорхой мэдээ, суурь шалтгаангүйгээр үнийн огцом өсөлт/уналт.
Хөрвөх чадвар багатай хөрөнгийн арилжааны хэмжээ гэнэт нэмэгдэх.
Хуурамч мэдээ, хэтрүүлсэн сурталчилгаа сошиал медиагаар түгэх.
Захиалгын дэвтэр дээр том хэмжээний захиалга гэнэт гарч ирээд түргэн алга болох.
Тогтвортой арилждаг хөрөнгийн огцом савлагаа.
Хэрэв ямар нэг зүйл "хэтэрхий сайн" санагдаж байвал магадгүй үнэн биш байх өндөр магадлалтай.
Хөрөнгө оруулагч, арилжаачдын хувьд доорх урьдчилсан арга хэмжээг авах нь чухал:
Өөрөө судалгаа хийх: Шийдвэрээ цуурхал, сурталчилгаанд бус баталгаатай суурь мэдээлэлд тулгуурла.
"Хэтэрхий сайн" санагдсан саналд болгоомжтой ханд: Огцом өсөлт, хурдан ашиг амласан мэдээлэлд итгэх хэрэггүй.
Limit order ашиглах: Market order хэрэглэхээс зайлсхий, учир нь хиймэл савлагаанд өртөж болзошгүй.
Багцаа төрөлжүүлэх: Эрсдлээ тарааснаар манипуляцийн нөлөөллөөс хамгаална.
Өөрийн арилжааны үйл ажиллагааг хянах: Данс болон арилжааны түүхээ тогтмол шалгаж, хэвийн бус зүйлсийг илрүүл.
Зах зээлийн мэдээг дагаж мөрдөх: Зохицуулагч байгууллага, итгэмжлэгдсэн санхүүгийн эх сурвалжуудаас мэдээлэл ав.
Сэжигтэй үйл ажиллагааг мэдээлэх: Сэжигтэй арилжаа, үнийн хөдөлгөөнийг брокер эсвэл зохицуулагчид мэдээл.
Манипуляци нь чухал шалтгаантай:
Энэ нь шударга үнэлгээг гажуудуулж, суурь болон техникийн дохиогоор зөв арилжаа хийхэд саад болдог.
Ялангуяа эхлэгчдэд судалгаагүйгээр үнийн хөдөлгөөн дагаснаар хүлээлтгүй алдагдалд хүргэдэг.
Манипуляцийг эрт таних нь урхиас зайлсхийх, заримдаа бүр манипуляторын эсрэг ашиг олох боломжийг олгодог.
Дэлхийн зохицуулагчид илрүүлэлт, хяналтыг сайжруулж байна:
AI ба том өгөгдөлд суурилсан хяналтыг бэхжүүлэх.
Мэдээлэгчийн хөтөлбөрөөр хамгаалалт, шагнал санал болгох.
Их хэмжээний торгууль, арилжааны хориг, засах арга хэмжээ авах.
Хөрөнгө оруулагчдад манипуляцийн дохио, урьдчилан сэргийлэх талаар боловсрол олгох.
Энэтхэг болон олон улсын байгууллагууд (АНУ-ын SEC, Их Британийн FCA, Европын ESMA) нь хөрөнгийн болон түүхий эдийн зах зээлийг хамгаалахад тэргүүлж байна.
1. Зах зээлийн манипуляцийн нийтлэг шинж тэмдгүүд юу вэ?
Мэдээгүйгээр үнэ огцом өсөх, буурах.
Захиалга гэнэт тавигдаж, даруй цуцлагдах.
Арилжааны хэмжээ гэнэт өсөх.
Нэг хувьцаа сошиал медиад хэт их сурталчлагдах.
2. Дотоодын мэдээлэл ашигласан арилжаа (Insider Trading) нь манипуляцид тооцогдох уу?
Нууц мэдээлэлд тулгуурлан хийсэн дотоод арилжаа нь хууль бус бөгөөд зах зээлийн шударга байдлыг алдагдуулж байвал манипуляцийн үйл ажиллагаатай давхцаж болно.
3. Зах зээлийн манипуляци байж магадгүй гэж сэжиглэвэл яах вэ?
Сэжигтэй зүйлээ брокер эсвэл холбогдох зохицуулагч байгууллагад мэдээл.
Дүгнэж хэлэхэд, зах зээлийн манипуляци нь дэлхийн санхүүгийн зах зээлийн шударга байдал болон хөрөнгө оруулагчдын итгэлд ноцтой эрсдэл учруулдаг. Pump-and-dump, spoofing, цуурхалд суурилсан манипуляци гэх мэт аргууд өөр өөр боловч зорилго нь нэг: мэдээлэлгүй арилжаачдыг золиослон ашиг олох.
Сайн мэдээ нь: анхааруулга дохиог илрүүлж, эрсдэлийн удирдлага хэрэгжүүлж, ил тод зах зээлд төвлөрөх замаар та ихэнх урхиас зайлсхийж чадна.
Анхааруулга: Энэ материал нь зөвхөн ерөнхий мэдээллийн зорилгоор зориулагдсан бөгөөд санхүү, хөрөнгө оруулалт болон бусад зөвлөгөө өгөхөд зориулагдаагүй болно. Материалд өгөгдсөн ямар ч санал нь EBC эсвэл зохиогчийн зүгээс аливаа тодорхой хөрөнгө оруулалт, аюулгүй байдал, гүйлгээ, хөрөнгө оруулалтын стратеги нь тодорхой хүнд тохиромжтой гэсэн зөвлөмж биш юм.
